Di rojên ewil yên 2022yan de li Qazaxistanê tevliheviyek çêbû. Ji ber bihabûna gaza sirûştî xelkê dest bi protestoyan kir. Lê protesto dûv re bûn tundî û talan. Çalakvanan êrîş bir ser avahiyên hikumetê. Esker û polîsên wî welatî bi tundî mudaxele li çalakvanan kir. Bi sedan kes mirin, bi sedan kes birîndar bûn. Bi hezaran meriv hatin binçavkirin. Serokkomarê Qazaxistanê Qasim Comert Tokayev rewşa awarte îlan kir û ji Rêxistina Peymana Ewlekariya Kolektîf alîkariya eskerî xwest. Eskerên Rusyaya ku endamê vê rêxistinê ye ketin Qazaxistanê. Bi alîkariya vê hêza ji derve hatî, hikûmetê welat dîsa kontrol kir. Sedem çi bû, gelo bûyer safî bû, rewşa kurdên li wir çi ye? Ji bo ku meseleyê hîn bibin û ji rewşa civaka Kurdên li Qazaxistanê haydar bin me xwe gihand çalakvan û karsaza Kurd Narîn Nadirovayê. Wê bersivên pirsên me wiha dan. Va ye hevpeyvîna me li gel xanima hêja Narîn Nadirovayê.
Qazaxistan welatekî çawa ye, çima girîng e?
Qazaxistan welatekî li Asyaya Navîn e. Cînarê Rûsya, Çîn, Tirkmenistan, Ozbekistan, Qirgizîstan, Gola Hezarê û Gola Aralê ye. Navê wê yê fermî Komara Qazaxistanê ye. Li seranserê dinyayê di warê mezinahiya axê de, welatê 9emîn e. Lê nifûsa wê li gorî axa wê ya berfireh kêm e. Li gorî daneyên fermî yên sala 2020an nifûsa Qazaxistanê li dora 19 milyonan e. Li Qazaxistanê beşeke girîng a nifûsê rûs e. Lê kurd jî di nav de li vî welatî zêdeyî 100î milet he ne.
Li Qazaxistanê çi diqewime?
Li Qazaxistanê hê jî tam ne zelal e çi diqewime. Lê rastiyek he ye ku ji avakirina komarê heta niha, yanî ev bêhtirî 30 sal in gelek problem ketine ser hev. Problema aboriyê herwekî li seranserê dinyayê xuya dibe, li vî welatî jî bi awayekî zelal û berbiçav diyar dibe. Herwiha beşeke girîng ji hemwelatiyên Qazaxistanê diyar dikin ku dewlemendî û hatina welatê wan, bi awayekî adilane di nav hemwelatiyan de nayê parvekirin. Li aliyê din fikrek jî ew e ku dewlemend dewlemendtir dibin û feqîr feqîrtir dibin.
Ev serhildan e, soreş e yan destê welatên din tê de he ye?
Li gorî min ne serhildan e, ne jî şoreş e. Sedema vê yekê ku ez difikirim, di bersiva pirsa yekê de min gotiye. Lê hê gelekî zû ye. Em nizanin di rojên pêş de wê çi biqewimin. Vê gavê sedemên sereke ku xuya dibin, birçîbûn û bihabûna li nav welêt û nerazîbûna ji desthilatdariyê ye ku di nav beşeke pir hindik de hatiye dabeşkirin ango parvekirin. Helbet li welatê ku demokrasî lê tune ye yan jî pir hindik e, her dem destê kes, sazî, dezgeh û welatan hebûye û ihtîmalek e ku li Qazaxistanê jî rewşeke bi vî awayî he be.
Hêrsa gel ji ber çi ye?
Hêrsa gel beriya her tiştî ew e ku dibêje: “Ez welatekî pir zengîn im, welatê min li ser petrol û gazê ye, lê çima ez feqîr im?” Li gorî baweriya min sedema sereke ev e ku milet difikire dewlemendî û hatina welêt bi edaletî nayê parvekirin. Bi gotineke din, herwekî min berê jî got, Qazax difikirin ku dewlemend dewlemendtir dibin, lê feqîr feqîrtir dibin…
Wisa dixuye ku hikûmetê kontrol bi dest xistiye. Lê bi rastî jî talûke xilas bû yan na?
Vê gavê rewş aram e û hêviya me ew e ku aramtir bibe û kesek zirar û ziyanê nebîne, kuştin û birîndarbûn zêdetir nebe. Mixabin heta niha bi sedan kesan jiyana xwe ji dest daye, hejmareke zêde birîndar he ne û bi hezaran kes hatine girtin û bivçavkirin. Vê gavê kontrola hikûmetê he ye, lê hê zû ye ku em bibêjin xetere xilas bûye.
Di pêşerojê de li ber Qazaxistanê çi he ye?
Di pêşerojê de pêwîst e ku li Qazaxistanê demokrasî û edalet pêk were. An na her dem dibe ku tiştên wiha nexweş pêk werin. Ev rewş ji bo tevahiya dewlet û hikûmetan wiha ye. Gava miletê te ne razî be, birçî be, edalet tune be, demokrasî tune be, tu nikaribî zikê hemwelatiyên xwe têr bikî, ihtîmaleke mezin îro nebe, sibe; sibe nebe dusibe wê nexweşî û tevgerên wiha derkevin.
Û rewşa Kurdên Qazaxistanê çi ye?
Rewşa Kurdên Qazaxistanê normal e. Bi awayekî aqilane tevgeriyan û derneketin kûçe û kolanan. Li malên xwe, li gund û bajarên xwe man. Kurdên Qazaxistanê her dem piştevanên hikûmetê û piştevanên aştî û biratiya bi miletên din re bûne. Kurd baş dizanin ku gava tevliheviyek derkeve, beriya pêşî wê miletên di nav dewleta Qazaxistanê de zirarê bibînin. Dizanin ku tevlihevî wê zirarê bide wan jî. Lê gava aramî he be, bi giştî rewşa kurdên Qazaxistanê baş e, li ser karên xwe ne û li gorî miletên din, herwiha li gorî gelek Qazaxan jî baştir dijîn.
Kurd di vê qeyranê de li kîjan aliyî ne?
Kurd li aliyê aştî û aramiyê ne. Lukseke kurdan tuneye ku di rewşeke wiha tevlihev û aloz de bibin aliyê hinekan. Kurd li her derê dibêjin: “Xwedê avekê li vî agirî bike û Xwedê aştî, edalet û yekitiyê bide vî welatî ku em jî tê de ne.”
Civaka Kurd dê bikaribe muhafaza xwe bike?
Şikir 80 sal in di nav şert û mercên gelekî dijwar de kiriye û wê ji niha pê ve jî bike…
Di pêşeroja Qazaxistanê de çi li ber Kurdan e?
Helbet tu caran Qazaxistan nabe welatê kurdan, bivê nevê problem he bûne û wê he bin jî. Tevlihevî ne tenê bi kêrî Qazaxan, bi kêrî kurdan û hemû miletên din jî nayê. Gava tevliheviyek he be, beriya her tiştî miletên di nav wî welatî de zirarê dibînin. Helbet çavê kurdan, dilê kurdan li ser welatê wan dişewite, lê ew êdî hînî welatên Sovyeta Berê bûne ku Qazaxistan jî yek ji wan welatan e. Helbet di başiya wan welatan de wê kurd jî baş bin, mixabin bivê nevê di xerabiyê de, wê kurd jî nesîbê xwe ji vê yekê bistînin. Hêviya me ew e ku aştî, biratî û azadî ji bo kurdan û ji bo hemû miletên di nav Qazaxistanê de pêk were…
Du mezin û hêjayên civaka Kurdên Qazaxistanê Nadirê Kerem Nadirov û Kinyazê Îbrahîm Mîrzoyev êdî di navbera we de nîn in. Rehma Xwedê li wan be. Di zemanekî wiha de hûn çawa kêmasiyia wan hîs dikin? Ger ew sax û li ba we bûna, gelo şîreta wan li we dê çi bûya?
Spas, mala we ava be. Helbet kêmasiya wan tu caran nayê dagirtin. Ez hê jî bawer nakim ew ji ba me çûne. Rast e bi awayekî fizîkî ew ne li ba me ne û ev pir zor e, lê ew her dem di dil û mêjiyê me de ne û heta em kurd he bin, wê ev rastî neguhere. Helbet herwekî berê niha li ba me bûna wê dîsa bigotana kurdperwer bin, ji bo Kurdî û ji bo kurdan bixebitin, bixwînin, guh bidin zanist û zanyariyê, qedrê dê-bavê xwe û mezinan bizanibin…
Xanima hêja, çalakvan û karsaza kurd Narîn Nadîrova, gelekî spas bo bersivên we yên hêja û giranbiha.
Spasî ji min! Ji bo kar û barê we û kovara we “The Hall Kurdiyê” serkeftin û serfiraziyê dixwazim…